Dili – Hafoin aprezentasaun no diskusaun husi oradór sira iha Forum Dialogu Dili, 10 Maiu 2025, identifika ona buat barak importante ne’ebé sai pontus estratéjiku. Pontu sira ne’e hatudu rekomendasaun sira ne’ebé tenke konsidera no halo asesu atu fortalese paisajen mídia no infraestrutura dijitál iha Timor-Leste.
Rekomendasaun prinsipál sira hanesan tuir mai:
- Jornalista sira iha Timor-Leste tenke halo servisu ho integridade, onestidade no dedikasaun. Governu tenke respeita no garante liberdade espresaun, hodi kria espasu ne’ebé loke no seguru ba jornalista sira atu halo sira nia atividade. Conselho de Imprensa tenke garante katak mídia bele funsiona livre, maibé ho responsavel. Iha parte seluk, Intelijénsia Artifisiál (AI) sai nu’udar pilar prinsipál ba demokrasia, entaun instituisaun relevante sira presiza komesa halo análiza kona-ba impaktu AI agora no futuru, iha kontestu nasaun dezenvolve hanesan Timor-Leste, ho konsiderasaun ba risku sira ne’ebé bele afeita jornalista no diskursu públiku.
- AI bele sai ferramenta forte atu ajuda jornalista sira, liuhosi kriasaun kontéudu, análiza dadus no tradusaun. Maibé AI la bele substitui servisu jornalista. Importante tebes atu kontinua ho supervizaun umanu, kódigu étiku no konteksu iha reportajen. Tenke dezenvolve polítika klaru atu regula kontéudu ne’ebé AI-produz. Instituisaun linguístika sira iha Timor-Leste tenke estimula AI hodi uza lian Tetum, atu asegura katak lian nasionál no identidade kontinua iha era dijitál. Tanba ne’e mós importante atu fortalese literasia dijitál.
- Conselho de Imprensa tenke fó suporta no promove profisionalízmu ba jornalista sira, espesialmente iha área importante hanesan saúde, edukasaun no ekonomia. Situasaun atuál jornalista iha Timor-Leste fó impaktu ba Conselho de Imprensa atu sai katalizadór ba jornalízmu ne’ebé iha kualidade no etiku. Jornalista sira tenke kompromete atu publika informasaun ne’ebé kredível, akuradu, transparente no honestu.
- Kontinua fó suporta ba mídia atu dezenvolve abilidade ba teknolójia foun, aumenta kolaborasaun no partilla informasaun entre mídia, governu no sosiedade sivíl Timor-Leste no internasionál. Diskusaun intensivu entre governu, sosiedade sivil, mídia, operadór rede no entidade relevante sira importante. Mídia mós tenke hatudu pozisaun forte kontra violénsia bazeia ba jéneru, inklui violénsia online.
- Kolaborasaun ho parte envolvidu sira importante atu asegura tranzisaun susesu ba ekonomia dijitál. Kabo submarinu sei sai infraestrutura estratéjiku ne’ebé bele dezenvolve oportunidade iha setór sira barak iha Timor-Leste.